Rankingi Wprost

Gminy przyjazne mieszkańcom - gminy miejskie i miejsko-wiejskie

Gdzie żyje się najlepiej

Wzrosły wydatki na ochronę środowiska i kulturę. Zwiększyła się liczba miejsc w przedszkolach. Coraz więcej samorządów wprowadza budżet partycypacyjny, pozwalając mieszkańcom decydować o części inwestycji. Takie wnioski płyną z rankingu „Wprost”.

Wysokość dochodów i wydatków gmin, które porównywaliśmy tydzień temu w pierwszej części rankingu „Wprost”, mówi nam o ich zamożności, ale niekoniecznie musi się to przekładać na poziom życia samych mieszkańców. Dlatego na podstawie sprawozdań finansowych oraz odpowiedzi na rozesłane ankiety spośród zwycięzców głównego rankingu wytypowaliśmy najlepsze gminy do życia.

Analizując zebrane dane, można pokusić się o stwierdzenie, że w polskich gminach poprawia się jakość życia. Coraz więcej wydają one na ochronę środowiska i kulturę. Istotnym elementem jest spadek poziomu bezrobocia. Przybywa tych, które wprowadzają projekty budżetu partycypacyjnego, oddając tym samym część decyzji inwestycyjnych mieszkańcom. Zwiększyła się też liczba miejsc w przedszkolach. Nieznacznie, ale jednak spadła średnia liczba uczniów przypadających na jedną klasę w szkołach podstawowych i gimnazjach. Mankamentem natomiast jest wzrost liczby ludności przypadającej na jedną przychodnię lekarską.

Pomaga położenie

W gronie najlepszych gmin miejsko-wiejskich w naszym rankingu znalazły się te położone wokół wielkich aglomeracji oraz miejscowości typowo turystyczne. To w nich jakość życia jest największa, a wskaźnik bezrobocia najniższy. Najlepsze warunki dla mieszkańców są w Kątach Wrocławskich w woj. dolnośląskim. Stabilny poziom dochodów i wydatków, rosnące inwestycje i wydatki na kulturę to główne atuty tej gminy. Choć na jej terenie praktycznie nie ma bezrobocia, to i tak prowadzone są działania mające na celu zmniejszenie liczby osób pozostających bez pracy. W ciągu ostatniego roku bezrobocie zmniejszyło się o 0,5 pkt proc. Warto podkreślić, że gmina wzorem największych miast realizuje projekt budżetu partycypacyjnego. Innymi słowy – oddaje część władzy mieszkańcom, którzy współtworzą jej budżet, zgłaszając istotne ich zdaniem kwestie do rozwiązania: głównie drogi osiedlowe, ale również tor dla rolkarzy i wiele mniejszych inicjatyw. Kąty Wrocławskie mogą się też pochwalić jednym z niższych wskaźników liczby osób przypadających na jedną przychodnię lekarską. Wydaje się, że kierunek rozwoju odpowiada obywatelom. Od ponad 17 lat w Kątach Wrocławskich urząd burmistrza sprawuje bezpartyjny samorządowiec Antoni Kopeć. Podkreśla, że przy ustalaniu celów, które stara się konsekwentnie realizować, wziął pod uwagę trzy atuty gminy: położenie blisko Wrocławia, autostradę A4 oraz Bystrzycki Park Krajobrazowy.

– Na tej podstawie ustaliłem konkretne cele: trzeba zachęcić mieszkańców Wrocławia (i nie tylko) do osiedlania się w naszej gminie. Wykorzystując drugi atut, trzeba im tu na miejscu zapewnić pracę. Przez te 17 lat bezrobocie zmniejszyło się z 30 proc. do 3,5 proc. Dzięki trzeciemu atutowi mamy warunki do odpoczynku po pracy. Wybudowaliśmy szkoły, hale sportowe, kompleksy boisk, pracujemy nad siecią ścieżek rowerowych. Ważne, żeby te trzy cele realizować równomiernie, bo bez tego nie ma zadowolenia mieszkańców – zaznacza Antoni Kopeć.

Wysoką pozycję w naszym zestawieniu zajął Kórnik w woj. wielkopolskim, miejsce urodzin Wisławy Szymborskiej. Ta licząca prawie 25 tys. mieszkańców gmina może pochwalić się najniższym bezrobociem wśród wszystkich samorządów biorących udział w rankingu, wynoszącym zaledwie 1,2 proc., oraz bardzo wysoką dynamiką wydatków na kulturę. Dość powiedzieć, że ich udział w wydatkach ogółem plasuje tę gminę w pierwszej piętnastce w Polsce wśród gmin miejsko-wiejskich. Również wydatki na ochronę środowiska utrzymują się na stabilnym poziomie. Istotnym ułatwieniem dla mieszkańców jest możliwość skorzystania w uzasadnionych przypadkach z ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. W ciągu roku zwiększyła się także liczba miejsc w przedszkolach na terenie gminy. Od ubiegłego roku mieszkańcy mogą też współtworzyć budżet. W ich ręce oddano ok. 0,45 proc. wydatków gminy ogółem. Od 2002 r. o jej rozwój dba burmistrz Jerzy Lechnerowski, który swój urząd sprawował również w latach 1990-1998.

Na trzecim miejscu znalazł się turystyczny kurort Zakopane. Tu sporo, bo ponad 12 proc. wydatków przeznacza się na środowisko. To wynik powyżej średniej dla gmin miejsko-wiejskich. W 2014 r. wzrosły też wydatki na kulturę. Również i tu od ubiegłego roku mieszkańcy współtworzą budżet. W 2014 r. decydowali o wydatkach wartych ponad 1 mln zł. W tym roku będzie podobnie. Wszystkie wymienione gminy dopłacają do żłobków, choć nie leży to w ich kompetencjach. Jest to także udogodnieniem dla mieszkańców.

Na wsiach też poprawa

Wydatki gmin wiejskich na środowisko wzrosły w ubiegłym roku o ponad 17 proc. i stanowiły ok. 8 proc. wszystkich wydatków. Na kulturę przeznaczyły o ok. 3,7 proc. więcej środków niż rok wcześniej. Z zebranych przez nas danych wynika, że o ok. 1,5 pkt proc. spadło na wsiach bezrobocie. Zwiększyła się natomiast liczba miejsc w przedszkolach.

Wśród gmin wiejskich na pierwszym miejscu znalazła się Rząśnia, niewielka miejscowość w woj. łódzkim w pow. pajęczańskim. Głównym źródłem jej sukcesu jest Polska Grupa Energetyczna, która płaci tam podatki. Taki płatnik na terenie gminy to skarb i olbrzymia szansa rozwoju. Wójt Tomasz Stolarczyk w pełni ją wykorzystuje. Przypomnijmy, że Rząśnia wygrała wśród gmin wiejskich w naszym głównym rankingu. Na drugim miejscu uplasowała się położona niedaleko Torunia gmina Wielka Nieszawka, gdzie średnia długość życia wynosi 81 lat i jest najwyższa wśród samorządów biorących udział w rankingu. Atutem jest też minimalne bezrobocie – 3,1 proc., podczas gdy średnia dla gmin wiejskich przekracza 10 proc. Warto zwrócić uwagę, że systematycznie rośnie tu liczba mieszkańców i obecnie sięga już prawie 5 tys. To głównie torunianie, którzy szukają spokojnego miejsca do życia. A ponieważ na terenie gminy istnieją dobrze rozwinięta infrastruktura, uzbrojone tereny, a także nowoczesny park wodny, nie ma się co dziwić, że mieszkańców przybywa. Z kolei Cekcyn, niewielka turystyczna miejscowość w woj. kujawsko-pomorskim, która w naszym rankingu zajęła trzecie miejsce, może pochwalić się dużą dynamiką wydatków na kulturę i wzrostem liczby miejsc w przedszkolach. Niecały 1 proc. wydatków znajduje się w gestii mieszkańców.

W ubiegłym roku zrealizowano inwestycję „Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu w gminie Cekcyn”. W ramach projektu powstała sieć szerokopasmowego internetu. Ustawiono 11 stacji bazowych, które swoim zasięgiem objęły teren prawie całej gminy. 200 gospodarstw domowych zagrożonych wykluczeniem cyfrowym otrzymało bezpłatny dostęp do internetu, a 100 – niezbędny sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem. Ponadto projekt obejmował dostarczenie sprzętu komputerowego do szkół. Wszyscy beneficjenci przeszli również szkolenie komputerowe. Wartość inwestycji sięgnęła 2,9 mln zł, z czego gmina wydała 0,92 mln zł. W większości wyróżnionych gmin funkcje burmistrzów czy wójtów sprawują od lat te same osoby. To również może być pewnym wskaźnikiem zadowolenia mieszkańców z przyjętej przez włodarzy koncepcji rozwoju.

---

Gminy przyjazne mieszkańcom - gminy wiejskie

---

Najbogatsze gminy miejskie i miejsko-wiejskie

Najszybciej rosnące gminy

Polskie gminy coraz lepiej gospodarują majątkiem. Rosną ich dochody własne, sprawniej wykorzystują pieniądze z UE, mniej się zadłużają. Takie wyniki przynosi ranking najbardziej efektywnie zarządzanych gmin przygotowany przez „Wprost”.

Do blisko 3,8 tys. zł wzrósł w ubiegłym roku przeciętny dochód przypadający na mieszkańca polskich gmin. Oznacza to wzrost o 5,5 proc. w porównaniu z 2013 r. Jeszcze szybciej, bo o 7,7 proc., rosły dochody własne samorządów (bez dotacji i subwencji), co wskazuje, że coraz sprawniej gospodarują one swoimi zasobami. Z zebranych przez nas danych wynika, że przeciętnie na mieszkańca przypadało w 2014 r. ponad 2 tys. zł. Dochody własne na koniec roku miały około 42-proc. udział w dochodach ogółem samorządów. Rok wcześniej ten wskaźnik nieznacznie przekraczał 40 proc. W 2014 r. samorządy zanotowały np. kilkunastoprocentowy wzrost po stronie dochodów z tytułu podatku od nieruchomości. Równie mocno rosły ich dochody majątkowe. Warto też odnotować, że już trzeci rok z rzędu spada zadłużenie samorządów. To najważniejsze wnioski, jakie nasuwają się z przygotowanego przez tygodnik „Wprost” rankingu jednostek samorządu terytorialnego. Analizie poddaliśmy dane za dwa ostatnie lata dotyczące dochodów własnych JST, wydatków majątkowych, środków pochodzących z UE, a także wskaźnika zadłużenia.

Wydatki samorządów wzrastały szybciej niż dochody. Wydały one o prawie 7 proc. więcej niż rok wcześniej. Najszybciej rosły w gminach miejskich i miejsko-wiejskich, najwolniej w miastach na prawach powiatu. Rok 2014 zamknął się deficytem w wysokości około 2,2 mld zł, podczas gdy samorządy planowały, że wyniesie on prawie 13 mld zł. To z kolei wskazuje, że włodarze gmin coraz bardziej dbają o dyscyplinę budżetów. W czerwcu resort finansów przedstawił propozycję dywersyfikacji źródeł dochodów poprzez przyznanie samorządom udziału w VAT. Jeśli propozycja ministra Mateusza Szczurka znajdzie zwolenników w Sejmie, wpłynie to na większą stabilizację dochodów JST. Ma ona też na celu zmniejszenie wpływu cykli gospodarczych na dochody samorządów. Dodatkowo ujednoliceniu miałyby ulec kryteria identyfikacji gmin najbogatszych i najbiedniejszych, z uwzględnieniem potencjału dochodowego i zróżnicowanych potrzeb wydatkowych. Efektem tych zmian może być poprawa bilansów samorządów.

Kurorty w czołówce

Największe i szybko rozwijające się gminy to przede wszystkim miejscowości turystyczne. W rankingu wśród gmin miejskich i miejsko-wiejskich zwyciężył Dziwnów w woj. zachodniopomorskim. Zanotował ponad 40-proc. wzrost dochodów na mieszkańca, które według stanu na koniec 2014 r. przekroczyły 6,3 tys. zł. Mocno też inwestuje. W budżecie na ten rok zaplanowano prawie dwukrotny wzrost takich nakładów. Może się także pochwalić największymi środkami z UE w przeliczeniu na mieszkańca oraz bezpiecznym poziomem zadłużenia. Zobowiązania gminy to ok. 30 proc. dochodów. Dla porównania w prawie dwukrotnie większym pod względem dochodów Rewalu wskaźnik zadłużenia przekracza 260 proc. Z kolei Krynica Morska zamieszkana przez 1400 osób może pochwalić się najwyższym dochodem własnym przypadającym na jednego mieszkańca wśród gmin miejskich i miejsko-wiejskich. W 2014 r. wskaźnik ten wzrósł o prawie jedną piątą – do 18,7 tys. zł. Poważnym źródłem dochodów były zaległe podatki od nieruchomości, a właściwie za grunty leżące pod Zalewem Wiślanym. W ostatnich latach Skarb Państwa w transzach wypłacił gminie ok. 50 mln zł. Ostatnia rata wpłynęła w ubiegłym roku. Dla Krynicy, której roczny budżet wynosi nieco ponad 30 mln zł, to poważny zastrzyk kapitału. Dzięki niemu przeprowadziła wiele inwestycji, pomógł też w pozyskaniu środków unijnych.

Wysoko znalazł się Kalisz Pomorski w woj. zachodniopomorskim. Charakteryzuje się dużą stabilnością dochodów, wydatków czy absorpcji pieniędzy unijnych w ostatnich dwóch latach. Bogactwo zawdzięcza głównie wpływom z podatków i opłat lokalnych, które stanowią ok. 57 proc. jego dochodów. Dla porównania: średnia krajowa nie przekracza 20 proc. Ich płatnikiem jest głównie wojsko. W gminie znajduje się bowiem poligon. Dobrze wypada też Karpacz na Dolnym Śląsku. Ten górski kurort może pochwalić się kilkunastoprocentowym wzrostem dochodów na mieszkańca. Tu również głównym źródłem są podatki i opłaty lokalne (ok. 48 proc.).

Wieś się modernizuje    

Na korzyść gmin turystycznych przemawia relatywnie mała liczba ludności, co sprawia, że pieniądze – pozostawione głównie przez turystów – w przeliczeniu na jednego mieszkańca windują je na czołowe pozycje. Ale w pierwszej setce najlepszych gmin miejskich i miejsko- -wiejskich najwięcej jest gmin z Mazowsza. Głównie tych sąsiadujących z Warszawą.

Wśród gmin wiejskich liderzy są już bardziej zróżnicowani regionalnie. W ścisłej czołówce znalazły się Rząśnia w woj. łódzkim, która żyje głównie z podatków płaconych przez Kopalnię Węgla Brunatnego „Bełchatów”. To trzecia pod względem wpływów z podatków i opłat gmina w Polsce. W 2014 r. zwiększyły się one o prawie 40 proc. W efekcie dochody własne na mieszkańca przekroczyły 7,3 tys. zł. Przekłada się to na większe wydatki inwestycyjne. W 2014 r. wzrosły one o ponad 80 proc. Z kolei gmina Ożarowice w woj. śląskim, na terenie której znajduje się port lotniczy Katowice-Pyrzowice, wysoką pozycję w rankingu zawdzięcza w dużym stopniu pozyskiwaniu środków z UE i, co za tym idzie, inwestycjom. W czołówce są też gminy chętnie odwiedzane przez turystów: Narewka z Podlasia i Mielno w woj. zachodniopomorskim. Choć w gminach wiejskich poziom dochodów własnych na mieszkańca w porównaniu z miastami, gminami miejskimi i miejsko- -wiejskimi jest najniższy (średnio ok. 1400 zł), to rośnie on najszybciej. Na wsiach widać też największą dynamikę pozyskiwania pieniędzy z UE oraz wydatków inwestycyjnych. Ta grupa jest także najmniej zadłużona. Przeciętny wskaźnik zobowiązań do dochodów to około 28 proc., podczas gdy średnia dla wszystkich gmin jest o 10 pkt proc. wyższa.

Duże dysproporcje w dochodach 

Porównując zamożność prawie 2,5 tys. gmin w Polsce, widać ogromne dysproporcje. Od lat najbogatszy jest pięciotysięczny Kleszczów w woj. łódzkim, gdzie podatki płaci m.in. kopalnia „Bełchatów”. Średni dochód własny na mieszkańca przekracza tu 47 tys. zł. Druga

Krynica Morska ma już tylko 18,7 tys. zł, a trzeci Rewal 11,6 tys. zł. Z drugiej strony jest Aleksandrów w woj. lubelskim, gdzie średni dochód własny na mieszkańca to ok. 460 zł. Rozwarstwienie dochodów widać też w poszczególnych regionach, choć te najsłabsze próbują nadrabiać dystans, co odbywa się przy sporym udziale środków unijnych. Przykładem może być Podlasie, gdzie wzrost dochodów na mieszkańca (o 22 proc. w stosunku do 2013 r.) był najwyższy, a udział środków z UE w dochodach przekroczył 8 proc. Między innymi dzięki temu Podlasie awansowało na szóstą pozycję wśród najbogatszych regionów, podczas gdy jeszcze w 2013 r. znajdowało się w dole stawki.

W ścisłej czołówce nie zaszły większe zmiany. Najbogatsze gminy mamy w województwach dolnośląskim, śląskim i pomorskim, gdzie średni dochód własny na mieszkańca to 2,3-2,5 tys. zł. Z kolei tzw. ściana wschodnia (woj. lubelskie i podkarpackie) to najbiedniejsze regiony w Polsce. Tu dochody nie przekraczają 1,5 tys. zł na mieszkańca. Warto jednak zwrócić uwagę, że w tych województwach gminy, podobnie jak na Podlasiu, były mocno wspierane pieniędzmi unijnymi. 

---

Najbogatsze gminy wiejskie